Nederlandse kinderen tot 7 jaar langer achter scherm dan goed voor ze is

Ter gelegenheid van de Media Ukkie Dagen doet het Netwerk Mediawijsheid jaarlijks een onderzoek naar het mediagebruik van jonge kinderen. Daaruit blijkt ook dit jaar weer dat kinderen van 9 maanden tot en met 6 jaar gemiddeld te veel tijd achter een beeldscherm doorbrengen. Veel meer dan de officiële richtlijnen van de Wereldgezondheidsraad (WHO) en dan de jeugdartsen bij de GGD adviseren, geeft het onderzoeksrapport aan. Ik vraag me echter af of ouders wel weten wat die richtlijnen zijn. Bovendien is het ouderschap vaak zo veeleisend, zeker in combinatie met werk en het huishouden, dat het voor veel ouders fijn is om hun kinderen soms even achter een beeldscherm ‘te stallen’. Dat kan toch niet zoveel kwaad, zou je denken? Vroeger keken we als kinderen toch ook regelmatig TV?

Schermtijd per dag
Goed, eerst even de cijfers uit het nieuwe Iene Miene Media onderzoek, zoals het zo mooi heet. Daaruit blijkt dat Nederlandse kinderen tot 7 jaar gemiddeld 111 minuten per dag doorbrengen met een beeldscherm, waarvan 12 minuten luisteren naar media of bellen zonder beeld. Ongeveer de helft van die dagelijkse schermtijd bestaat uit TV kijken (51 minuten), daarbij komt zo’n half uur filmpjes kijken op een telefoon, tablet of laptop (26 minuten) en nog 11 minuten gamen (de overige online activiteiten laat ik hier achterwege).

Nu zou je denken dat de oudere kinderen uit de onderzochte groep de gemiddelde dagelijkse schermtijd behoorlijk omhoog trekken, maar dat is slechts ten dele waar. Bij de 4- tot 6-jarigen loopt de schermtijd inderdaad op naar ruim twee uur per dag (124 minuten). Maar kinderen van 9 maanden tot 2 jaar brengen met 54 minuten zelfs iets meer tijd achter de TV door dan de wat oudere kinderen (50 minuten), al kijken zij in verhouding iets korter filmpjes op een telefoon, tablet of laptop. Dit doen zij maar een kwartier per dag, tegenover het dubbele bij kinderen van 4 tot en met 6 jaar.

Dagelijkse schermtijdactiviteiten van Nederlandse kinderen 0-7 jaar in minuten, bron: Iene Miene Media Onderzoek 2024

Richtlijnen schermtijd kinderen
Hoe verhoudt zich de schermtijd van onze jongste landgenoten tot de officiële richtlijnen van de Wereldgezondheidsraad? Nou, die verhouding is helaas al jarenlang behoorlijk zoek. Het WHO adviseert namelijk om kinderen tot 2 jaar helemaal niet aan schermen bloot te stellen, dus ook niet aan de TV. In de realiteit krijgt die groep kinderen dagelijks dus al meer dan een uur schermtijd voor de kiezen.

Voor de leeftijdsgroep daarna, de 3- tot en met 5-jarigen, is maximaal 1 uur schermtijd per dag het advies, maar die groep gaat volgens het Iene Miene Media onderzoek dus al richting de 2 uur schermtijd per dag. Zowel de jongere als oudere kinderen hebben dus dagelijks zo’n uur meer schermtijd dan aanbevolen. Die tijd gaat af van andere belangrijke dingen als slapen, spelen en interactie met gezinsleden.

(On)gezonde ontwikkeling
Veel experts maken zich zorgen over hoe jonge kinderen zich tegenwoordig ontwikkelen en vragen zich af of de toename van bijziendheid, gedragsproblemen, problemen met emotieregulatie of bijvoorbeeld de afname van een gezonde motoriek te maken heeft met het vele gebruik van beeldschermen op jonge leeftijd, wat ten koste gaat van andere ervaringen die belangrijk zijn voor een gezonde ontwikkeling. Steeds meer wetenschappelijke onderzoeken wijzen helaas wel in die richting. Ook ik maak me daar enigszins zorgen over, al denk ik dat de grootste uitdagingen liggen bij kinderen van 6 tot 13 jaar en bij de mentale problemen van vooral pubermeisjes en de rol van smartphones en social media daarin.

Beter géén schermtijd voor de allerkleinsten
OK, even terug naar de kleintjes. Het beste is om kinderen tussen de 0 en 2 jaar helemaal niet bloot te stellen aan schermtijd, ook niet op TV. Ze begrijpen dan nog weinig van wat ze op een scherm zien. Rond de leeftijd van 2,5 jaar beginnen ze dit pas door te krijgen. Vóór deze leeftijd doen dreumesen informatie op beeldschermen af als niet belangrijk voor hun dagelijkse ervaringen. De mensen of personages op het scherm kijken niet rechtstreeks naar hen en praten niet met hen zoals hun ouders en verzorgers dat doen.

Bovendien missen deze jonge kinderen door schermtijd interactie met hun ouders en andere gezinsleden. Interactie die juist essentieel is voor hun sociaal-emotionele ontwikkeling, maar ook voor hun motorische ontwikkeling en taalontwikkeling. Van digitale media (2D) leren kinderen lang niet zoveel als van (buiten) spelen en interactie met volwassenen en andere kinderen (3D). Er is dus absoluut geen noodzaak om al op jonge leeftijd een beeldscherm in het leven van je kind te introduceren. Bovendien: wanneer kinderen al op zo’n jonge leeftijd worden blootgesteld aan een grote hoeveelheid media, hebben ze in de eerste schooljaren doorgaans problemen met aandacht, geheugen en lezen.

Samen doen
Heb je een peuter of kleuter in huis? Beperkt de schermtijd dan tot hoogstens 1 uur per dag, en liefst niet achter elkaar. Kies bewust voor wat je je kind in die tijd laat doen of kijken én doe dit het liefst samen (ondertussen de was opvouwen mag best). Onderzoek heeft laten zien dat de actieve betrokkenheid van ouders met datgene wat jonge kinderen op een scherm ervaren veel voordelen oplevert voor de ontwikkeling van het kind. Kinderen hebben meer plezier in filmpjes kijken of spelletjes spelen, onthouden beter wat ze gezien hebben en begrijpen ook beter wat er in een verhaaltje gebeurt als ouders tijdens het mediagebruik uitleg geven, dingen benoemen die te zien zijn of het kind vragen stellen over wat er in een filmpje of videospelletje gebeurt.

Vermijden van negatieve emoties
Beeldschermen worden door ouders soms ingezet om negatieve emoties tegen te gaan, bijvoorbeeld als een kind zich verveelt of als het kind iets vervelends moet doen en afgeleid moet worden. Uit het Iene Miene Media onderzoek blijkt dat ouders relatief vaak media inzetten bij 2 tot 3-jarigen als die moe of geïrriteerd zijn. Maar hoewel het soms fijn kan zijn als het kind even afgeleid is, leren kinderen door het ervaren van negatieve emoties om met die emoties om te gaan. Ook verveling kan juist veel positieve effecten hebben. Kinderen leren dan zelf na te denken over hoe ze hun tijd willen besteden, maar ze leren ook geduld te hebben. Juist op jonge leeftijd is het voor de ontwikkeling van de zogenoemde executieve functies essentieel dat kinderen daar voldoende mee kunnen oefenen. Digitale media op moeilijke momenten inzetten kan op de korte termijn wat opleveren, zowel rust voor de ouder als voor het kind, maar door media in te zetten als digitale fopspeen missen kinderen wel allerlei leermomenten, die juist op de lange termijn wat opleveren.

Prikkelverwerking
Schermtijd voor kleintjes heeft dus vooral een ongunstige invloed vanwege alles wat ze tijdens die schermtijd niet doen en de ontwikkeling die ze daardoor missen. Maar schermtijd zelf heeft ook een direct effect op kinderen. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat peuters die veel naar televisie en andere schermen kijken, minder goed tegen prikkels kunnen óf er juist meer naar op zoek gaan. Met andere woorden: ze worden overweldigd door bijvoorbeeld harde geluiden en felle lichten óf ze willen juist meer stimulatie uit de omgeving. Al met weinig schermtijd reageren peuters minder goed op zintuiglijke ervaringen, dus wat ze horen, zien, voelen en proeven.

Schermtijd verminderen
Wat nu te doen als je als ouder even een klusje moet doen of wilt ontspannen, terwijl je met je kind thuis bent? Als je een baby of dreumes hebt, is schermtijd dus niet zo’n goed idee. Heb je een peuter of kleuter? Dan kan je kiezen voor zo’n twintig tot dertig minuten aaneengesloten schermtijd. Kies bewust wat je je kind laat kijken om overprikkeling te voorkomen en kijk het liefst samen, als je dat kan combineren met je klusje of ontspanning. Vermijd programma’s, series en filmpjes met een hoog contrast (veel verschillende felle kleuren), korte scènes, veel geluiden, overheersende muziek, onnatuurlijk bewegende personages en een spannende verhaallijn. Geschikte programma’s voor peuters en kleuters zijn Sesamstraat, Het Zandkasteel, Dora the Explorer, Bob de Bouwer.

Over het onderzoek
Het verdiepende Iene Miene Media-onderzoek 2024 is een initiatief van het Netwerk Mediawijsheid. Het onderzoek is opgesteld in samenwerking met hogeschool Windesheim en het Trimbos-instituut en met advies van het Nederlands Jeugd Instituut. Het onderzoek is uitgevoerd door onderzoeksbureau Panel Inzicht. De resultaten van de online kwantitatieve survey zijn gebaseerd op de antwoorden van 900 ouders van kinderen in de leeftijdscategorie 9 maanden t/m 6 jaar.

Meer weten over kinderen, schermtijd en mediaopvoeding?
Meld je hier aan voor mijn mailinglist. Als bonus ontvang je gratis mijn e-book 5 valkuilen van schermstrijd in je gezin!